Europees vraagstuk Europees oplossen
Defensie moet versterkt worden. Maar dat kan ook met minder schade voor de samenleving en natuur. En met meer maatschappelijk draagvlak. Versterking van Defensie is geen nationaal probleem. Het is een Europees vraagstuk dat op Europese schaal moet worden opgelost.
Er zijn in Europa veel ‘vergeten’ vliegvelden: https://forgottenairfields.com/index.php . Veel van deze vliegvelden kunnen niet geschikt gemaakt worden voor F-35’s. Maar een tiental ook wél. Deze liggen in gebieden met minder bewoning en met minder kwetsbare natuur dan Eelde.
Natuurlijk zal het aanzienlijke investeringen vergen om deze velden geschikt te maken, maar dat geldt zeker ook voor vliegveld Eelde. Rond Eelde zullen honderden woningen, bedrijven, scholen en culturele voorzieningen moeten worden gesloopt. Duizenden woningen dalen in waarde. De toeristische sector, goed voor duizenden banen, krijgt een zware klap.
Een belangrijk punt is dat Defensie onvoldoende heeft onderzocht wat in Nederland de effecten en kosten zijn tegenover de mogelijkheden in het buitenland.
Defensie geeft (indirect) toe dat zij werkgeversbelangen zwaarder heeft laten wegen. Zie kader hieronder.
Waarom oefenen met F-35 in Nederland?
Tijdens een voorlichting voor leden van PS Groningen op 8 januari j.l. vroeg een statenlid: ‘Zijn de mogelijkheden om oefenruimte in het buitenland te delen c.q. uit te breiden voldoende verkend?’
Antwoord van Defensie: 'Een belangrijk argument voor de staatssecretaris is geweest om te zeggen ‘ik doe al veel in het buitenland […] en ik vind dat ik een goed werkgever moet zijn om ook in Nederland te kunnen oefenen’.
Het is een werkgeverspunt!
CONCLUSIE:
De mogelijkheden in het buitenland zijn niet voldoende verkend.
Bron: citaten van informatiesessie Provinciale Staten Groningen 8 januari 2025
Zorgvuldige belangenafweging heeft niet plaats gevonden
Er zijn in het plan ‘Ruimte voor Defensie’ keuzes gemaakt die niet aan de bevolking en aan onze democratisch gekozen organen zijn voorgelegd. Dat is onzorgvuldig bestuur gezien de enorme impact van de komst van F-35’s op het woon- en leefmilieu van tienduizenden mensen.
Natuurlijk moeten in een zorgvuldige afweging ook de belangen van het defensiepersoneel een plaats krijgen. Punt is dat deze belangen expliciet moeten worden afgewogen tegen de overige belangen van de omgeving. En op een wijze die getuigt van zorgvuldig bestuur.
Plannen Defensie én goede leefomgeving nog niet in balans
In een brief aan de Tweede Kamer van 10-1-2025 schrijven de staatssecretaris van Defensie en IenW dat ‘Defensie is gehouden aan bestaande wet- en regelgeving’. Een hele geruststelling dat de regering zich houdt aan de wet. In de brief staat dat politieke keuzes noodzakelijk zijn, en daarvoor is het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie. De uitkomsten daarvan krijgen een plaats in de Nota Ruimte. Dus ook eventueel een mogelijk keuze voor F-35 op Eelde.
Het kabinet zal later dit jaar een afweging maken tussen de diverse nationale opgaven die allemaal meer ruimte behoeven, zoals woningbouw, energietransitie, landbouw en defensie. Bij deze afweging wordt ook rekening gehouden met het belang van een veilige en gezonde leefomgeving, zo staat het in de brief. De uitkomst zal duidelijkheid geven over de plekken in Nederland waar Defensie haar activiteiten kan uitvoeren.
Er is dus nog een hele weg is gaan voor er duidelijkheid komt.
Al die tijd verkeren omwonenden in onzekerheid over hun toekomst!
Complexiteit van inpassing en vergunningverlening
Vooralsnog is het volstrekt onduidelijk of bij de keuze voor Eelde ook de vereiste vergunningen voor het gebruik van de F-35’s kunnen worden verleend. Vliegverkeer geeft nu al veel (geluid)overlast. Denk verder ook aan de uitstoot van stikstof en CO2. Het verlenen en handhaven van Natuurvergunningen wordt steeds problematischer. De huidige natuurvergunning voor Eelde is achterhaald en wordt bovendien niet gehandhaafd.
Vliegveld Eelde ligt ingeklemd tussen vier Europees beschermde Natura 2000-gebieden (Drentsche Aa, Zuidlaardermeergebied, Leekstermeer, Fochtelöerveen). De verwachte 4600 vliegtuigbewegingen van F-35’s op Eelde leiden zonder twijfel tot aanzienlijke achteruitgang van de natuur in de Natura 2000 gebieden. Dat is juridisch niet haalbaar. En de regering belooft zich wel aan de wet te houden (zie: "Plannen Defensie én goede leefomgeving nog niet in balans"hierboven).
Het accommoderen van 4600 vliegbewegingen in een dichtbevolkt regio met Natura 2000-gebieden, landgoederen en vele instellingen is complex. De lange proceduretijd is ook een reden om de opties in het buitenland goed te onderzoeken. De huidige aanpak van Defensie voorziet daar niet in. Dat op zichzelf leidt er ook toe dat de tijd om de plannen te realiseren nog veel langer wordt.
De verwachte proceduretijd voor het vereiste nieuwe Luchthavenbesluit Eelde is eveneens al erg lang. Dat (aangekondigde) besluit voorziet niet in gebruik van Eelde voor de F-35. Defensie kan wellicht beter kiezen voor een andere locatie.
De ene decibel is de andere niet
Hoeveel erger wordt de overlast boven de dorpen rond vliegveld Eelde?
De laatste jaren zijn er op vliegveld Eelde 1200 vliegbewegingen met (grote) vakantievliegtuigen (bron: CBS). Defensie onderzoekt of er 2300 zogenaamde ‘sorties’ voor F-35 straaljagers kunnen komen op Eelde. 1 sortie is 2 vliegbewegingen, dus 4600 vliegbewegingen met F-35.
Dat betekent bijna vier keer zoveel vliegbewegingen erbij. En dit ook nog eens naast de verwachte toename van de lesvliegtuigen van de KLM Flight Academy.….
Volgens geluidsdeskundigen produceren de meest luidruchtige grote vakantievliegtuigen bij overvliegen maximaal 80 decibel. Een overvliegende F-35 geeft een geluidsniveau van 100 decibel met pieken van 110 en zelfs 120 decibel. Dat is 100 tot 200 keer meer geluid dan dat van het luidruchtigste ‘gewone’ vliegtuig.
F-35’s maken per straaljager 100 - 200x zoveel lawaai dan het geluid van een gewoon vliegtuig. En dat 4600x per jaar? Onvoorstelbaar!
Het geluid van de F-35 is ook nog veel doordringender dan wat we nu gewend zijn. De ene decibel is dus de andere niet. Dat maken we op uit de woorden van geluidsdeskundige Ton Tukkers op RTV Oost. De F-35 produceert geluid in een heel breed spectrum: van 40.000 Hertz tot meer dan 10.000 Hertz. ‘De tonen van de F-35 hebben een veel groter bereik dan de F-16. Ze zijn lager en hoger. Zoveel lager zelfs, dat we ze met het menselijk oor niet meer kunnen waarnemen. Maar de trillingen zijn er nog wel en dringen wel in je lichaam. Daar kunnen ze organen tot resoneren brengen en dat kan schade aanrichten’ (Tukkers). Als het gaat over de effecten van harde lage tonen op de gezondheid, dan komen we volgens Tukkers op onbekend terrein. ‘Omdat we nog nooit echt met zulke lage tonen te maken hebben gehad, is daar ook nog maar weinig onderzoek naar gedaan’.
‘Het geluid van een F-35 is zoveel anders dan wat we nu kennen, daar is de bestaande geluidsisolatie niet tegen bestand’.
Effect van hard geluid op dieren
De meeste dieren zijn veel gevoeliger voor geluid dan mensen (zie 1 en 2 – literatuurverwijzingen onderaan). De harde knallen van vuurwerk rondom oud en nieuw zijn elk jaar weer de oorzaak van veel stress voor (huis)dieren (3). Dieren kunnen in paniek raken en soms overlijden zelfs dieren aan verwondingen opgelopen door zo'n paniekreactie (4).
De effecten van geluid zijn divers. Primaire effecten worden direct door het geluid veroorzaakt, zoals gehoorschade of het scheuren van het trommelvlies. Secundaire effecten bestaan uit stressreacties en gedragsveranderingen: verhoogde hartslag, een toename van het stresshormoon cortisol, vluchtreacties. De stress- en vluchtreacties kunnen leiden tot verwondingen, verminderde voedselopname, verhoogd energieverbruik. Tertiaire effecten zijn vooral relevant voor wilde dieren, deze komen door een combinatie van primaire en secundaire effecten en kunnen populatievermindering en zelfs (lokale) uitsterving veroorzaken. (5)
Onderzoek naar de reactie van dieren op hard geluid en het overvliegen van militaire vliegtuigen: Onderzoek toont aan dat dit kan leiden tot een verhoogde hartslag, verhoging van het stresshormoon cortisol en vluchtreacties. Drachtige en pasgeboren dieren hebben meer last van de verstoring en de stress. Het aantal dieren dat een miskraam krijgt kan oplopen tot 60%. Andere mogelijke gevolgen zijn verminderde voeropname en verminderde melkproductie bij melkkoeien. Ook wilde dieren hebben last van het geluid; naast de eerder genoemde reacties leidt het ook tot veranderingen in gedragspatronen. Dieren zullen plekken vermijden en op andere plekken voedsel zoeken, wat onvoorspelbare veranderingen in de omgeving kan veroorzaken. Ook kunnen de kansen voor succesvolle voortplanting dalen (2,5,6,7).
LITERATUURVERWIJZINGEN:
- Barber et al. 2020. A Comparison of Hearing and Auditory Functioning Between Dogs and Humans https://doi.org/10.3819/ccbr.2020.150007
- Pepper et al. 2003. A Review of the Effects of Aircraft Noise on Wildlife and Humans, Current Control Mechanisms, and the Need for Further Study: https://doi.org/10.1007/s00267-003-3024-4
- https://www.licg.nl/vuurwerk/
- https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/12/27/paard-in-hechtel-eksel-omgekomen-nadat-het-dier-schrok-van-vuurw/
- Armas. 2004. Military Aviation Noise and its Effects on Domesticated and Wild Animals https://elibrary.law.psu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1228&context=pselr
- Kull and McGarrity. Noise effects on animals: 1998-2002 review. http://www.icben.org/2003/pdf/104_t7.pdf
- Erbe et al. The Effects of Noise on Animals. https://doi.org/10.1007/978-3-030-97540-1_13
(92.7%). At roosting sites, eagles no-activity response was somewhat less (72.7%). The greatest activity response in either case was head turning.
Cijfers F-35 in Europa & VS
De F-35 is een Europees-Amerikaans project. In wat cijfers:
-----------------------------------------In West-Europa hebben 13 landen F-35’s besteld, in totaal 680.
Hiervan zijn er zijn momenteel 140 in gebruik.
Aantal F-35’s in de VS: 450. Daar komen er tot 2045 nog 2.000 bij.
------------------------------------------
De F-35’s oefenen vanaf een stuk of 10 militaire vliegvelden:
Kijk op https://euro-sd.com/2024/07/articles/39541/f-35-in-europe-a-takeover/
------------------------------------------
Ook zijn er in Europa 7 grote Amerikaanse militaire vliegvelden:
Kijk op https://simpleflying.com/7-us-air-force-bases-europe/
In Duitsland, bij Saarbrücken ligt Ramstein Air Base.
Dit is de grootste basis met een oppervlakte van 1400 hectares.
Er werken meer dan 16.000 mensen.
-----------------------------------------
Gepensioneerd luchtmachtkolonel: geluid F-35 brengt schade toe aan interne organen
Leestijd: 6 minuten
Nederlandse tekst behorende bij de verklaring op : safeskiescleanwaterwi.org
video: youtube.com
19 april 2023
Mijn naam is Rosanne Greco.
Ik ben een gepensioneerd luchtmacht kolonel, maar dat ben ik niet altijd geweest. Ik ben geboren als dochter van een mijnwerker in Scranton, Pennsylvania, waar mijn vader in de kolenmijnen werkte. Op twaalfjarige leeftijd ging ik het klooster in. Na 6,5 jaar verliet ik het klooster en sloot ik mij aan bij de Amerikaanse luchtmacht, waar ik bijna 30 jaar actief heb gediend. Ik had toegang tot zeer geheime beveiligingsmachtigingen.
Gedurende mijn hele carrière was ik een strategisch inlichtingenofficier, gespecialiseerd in kernwapens, met name lange afstand strategische kernwapens. Ik was ook een onderhandelaar op het gebied van wapenbeheersing en maakte deel uit van de delegatie bij de START-onderhandelingen (Strategic Arms Reduction Talks) in Genève, Zwitserland, met de Sovjet-Unie. Wij hebben dat verdrag ondertekend, dat helaas onlangs is opgezegd, maar het heeft wel geleid tot de vermindering van duizenden kernwapens. Na mijn pensionering bij de luchtmacht verhuisde ik naar South Burlington, Vermont, waar ik momenteel woon. Een paar jaar later werd ik gekozen in de gemeenteraad en het jaar daarop werd ik voorzitter van de gemeenteraad. Dit brengt mij bij de F-35.
Toen ik in de gemeenteraad zat, waren de inwoners al op de hoogte gesteld dat de luchtmacht overwoog om hun nieuwste vijfde generatie jachtbommenwerper, de F-35, te stationeren bij de Vermont Air National Guard, geografisch gelegen in South Burlington. De basis ligt aan de andere kant van het commerciële gedeelte van de internationale luchthaven van Burlington. Wij hebben één landingsbaan en de luchthaven en de landingsbaan doorkruisen South Burlington, met nog twee andere kleine gemeenten aan weerszijden.
De inwoners waren geïnformeerd dat de F-35 erg luid zou zijn en maakten zich zorgen. Ze kwamen naar de gemeenteraad voor hulp. Als gepensioneerd militair officier was ik in eerste instantie niet bezorgd over het geluid. Ik dacht destijds dat er veel ophef werd gemaakt over een klein beetje lawaai. Maar ik beloofde mijn kiezers dat ik het zou onderzoeken. In maart 2012 publiceerde de luchtmacht hun Milieu-effectrapportage (MER), waarin de gevolgen van deze beslissing werden uiteengezet in 15 verschillende categorieën. Het document omvatte ongeveer 6000 pagina’s. Ik las het, en op dat moment had ik het vermoeden dat ik misschien de enige was die dat deed.
In negen van de vijftien categorieën, variërend van milieu-impact, zoals vervuiling, tot vastgoedwaarden, crash gevaren en de impact op minderheden en mensen met een laag inkomen, werd aangetoond dat de F-35 niet thuishoort in een woonwijk. Indien ergens gestationeerd, zou het op een actieve luchtmachtbasis moeten zijn, die meestal in afgelegen gebieden ligt. Maar het hoorde zeker niet thuis in South Burlington, Vermont.
Ik begon erover te praten en dacht dat als de besluitvormers – en in werkelijkheid zijn dat senior leden van onze politieke partijen, onze senatoren en hoge functionarissen binnen de luchtmacht – deze feiten kenden, ze vanzelfsprekend tot de conclusie zouden komen dat deze gevechtsvliegtuigen niet thuishoren in een dichtbevolkt gebied. Ik was naïef om te denken dat ze de feiten zouden volgen. Dat deden ze niet. Uiteindelijk werd besloten om de F-35 in South Burlington, Vermont, te stationeren.
Dat brengt mij bij waar we nu staan en wat mensen in Madison, Wisconsin mogelijk te wachten staat. Eigen toevoeging: dit is wat mensen in een straal rond 15 km vliegveld Eelde te wachten staat.
De luchtmacht begon de F-35's in september 2019 naar onze regio te brengen. Ze arriveerden verspreid over meerdere maanden, een paar vliegtuigen tegelijk. De luchtmacht had in de MER aangegeven dat de F-35 aanzienlijk luider zou zijn dan het vervangen toestel, de F-16. En ze hadden gelijk. Decibelniveaus zijn misschien moeilijk te begrijpen, maar de luchtmacht gaf aan dat de toename van decibels de F-35 vier keer luider zou laten klinken dan de F-16. En opnieuw hadden ze gelijk. Mensen vragen vaak: "Hoe klinkt het?" "Hoe erg is het?" De luchtmacht definieert geluid als "ongewenst geluid". Geluid is subjectief: sommige mensen raken geïrriteerd, anderen ervaren fysieke pijn, terwijl sommigen ervan genieten. Maar de emotionele reactie is iets anders dan de fysieke impact van geluidstrillingen op het menselijk lichaam.
Wat ik in de MER ontdekte, veranderde mijn mening volledig over de plaatsing van de F-35 in South Burlington. Wetenschappelijk onderzoek, waarnaar de luchtmacht in hun rapport verwees, toonde aan dat geluid op het decibelniveau van de F-35 fysieke schade toebrengt aan onze interne organen. Net als roken voel je de schade niet meteen, maar het gebeurt wel.
Een van de meest verontrustende bevindingen was de schade aan kinderen, vooral baby's. Kinderen hebben kleinere lichamen en hun interne organen kunnen deze trillingen minder goed verdragen. Studies toonden aan dat kinderen die in lawaaierige gebieden wonen, cognitieve achteruitgang ondervinden, waardoor hun leervermogen wordt aangetast – soms voor het leven. Dit soort schade verschijnt niet onmiddellijk, maar bouwt zich op in de loop van de tijd. Op dit moment zien we in Burlington nog geen directe effecten, maar er zijn ook nog geen studies uitgevoerd. De F-35 vliegt minder vaak dan de F-16, die betrouwbaarder was. Maar vanwege de cumulatieve aard van de schade is het mogelijk nog te vroeg om de impact te zien.
Een ander groot verschil tussen de F-35 en de F-16 is hun betrouwbaarheid. De F-35 presteert ondermaats en is ver achter op schema. Het toestel heeft miljoenen regels softwarecode die nog steeds niet volledig zijn geïntegreerd. Er zijn zelfs testrondes geweest waarin de F-16 beter presteerde dan de F-35. Tot slot is er de kwestie van kernwapens. De luchtmacht heeft besloten dat de F-35 een nucleaire bommenwerper wordt en een speciaal ontworpen kernbom zal dragen. Dit maakt elke basis met F-35’s een hoger prioriteit doelwit. Bovendien is de F-35 het enige nucleaire wapensysteem dat door slechts één persoon kan worden bediend, in tegenstelling tot andere systemen die minimaal twee operators vereisen.
Dan komt de vraag: "Kun je van de F-35 afkomen als deze al is gestationeerd?" Het antwoord is ja. Het is niet alleen theoretisch mogelijk, maar er zijn meerdere precedenten van staten die een ander militair systeem hebben gekregen omdat hun senator dit verzocht. Ons leger wordt gecontroleerd door burgers, en het uiteindelijke gezag ligt bij het Congres. Als een senator een verandering aanvraagt, krijgt hij of zij die vrijwel altijd. Er zijn staten waar de luchtmacht gehoor heeft gegeven aan dergelijke verzoeken en andere missies of vliegtuigen heeft toegewezen. Het kan opnieuw gebeuren, maar het vereist politieke actie. Dat is een brede samenvatting van de kwestie rond de F-35. Er valt nog veel meer te zeggen, maar ik hoop dat dit een duidelijk beeld geeft van de situatie.
Opleidingen voor de F-35 op Europees niveau organiseren
Net zoals er een Europees F-16 trainingscentrum is, kan er ook een Europees F-35 trainingscentrum worden opgezet. Het getuigt van een beperkte nationalistische kijk op Defensie om Nederlandse inspanning voor F-35’s ook op Nederlands grondgebied te willen accommoderen.
Defensie zegt dat de keuze om met de F-35 in Nederland te oefenen géén militaire afweging was, maar dat de staatssecretaris van Defensie ‘een goed werkgever wil zijn’. Daarom wil Defensie in Nederland wil oefenen (bron: citaten van Defensie woordvoerder op informatiesessie Provinciale Staten Groningen 8 januari 2025).
Ongetwijfeld is het lastig om voldoende luchtmachtpersoneel te werven, en ongetwijfeld blijft een deel van het personeel liever in Nederland. Maar dit mag niet dé reden zijn om in een relatief dichtbevolkt gebied zoveel ernstige overlast te veroorzaken. Stationering van F-35’s op Eelde als optie is geen optie! Er wonen bijna een half miljoen mensen in de nabije omgeving. Er zijn honderden (recreatie-)bedrijven, instellingen, scholen en vier Natura 2000-gebieden. Geluidniveaus van 100 dBA met pieken tot boven de 120 dBA? Dat is echt erg ongezond voor mensen en dier. Én onnodig!
Vliegveld Eelde is te klein voor de logistieke vereisten van stationering van F-35’s
Het gaat niet alleen om het vliegen met de F-35. Het vergt ook een omvangrijk organisatie op de grond. Denk aan opleiding van technische personeel; huisvesting van 24-uur inzetbare groundcrew’s; plaatsen van bunkers voor de F-35, raketten en munitie; controlecentra, etc.
De VS hebben een netwerk van 13 trainingscentra en bijvoorbeeld in Sheppard Texas een F-35 Training Centre. Met 680 Europese F-35’s moet de opleidings- en oefenbehoefte op Europees niveau worden georganiseerd. Schuiven tussen de Nederlandse potentiële locaties (Twente, Lelystad, De Peel, Eelde) is geen professioneel antwoord op de opleidings- en oefenbehoefte op Europees niveau.
Defensie maakt een grote fout door vast te houden aan het idee-fixe dat F-35-piloten dicht bij huis moeten kunnen oefenen!
